Những năm gần đây, tin đồn về an toàn thực phẩm xuất hiện gây nhiều khó khăn cho công tác an toàn thực phẩm. Việc quản lý các tin đồn về an toàn thực phẩm và quản lý thông tin về an toàn thực phẩm đã trở thành sự đồng thuận trong ngành. Theo các vụ việc được công bố, hầu hết những tin đồn này đều không mang tính kỹ thuật cao nhưng vẫn có thể khiến nhiều người hoang mang và lan truyền trong đám đông, gây ra tác động tiêu cực không nhỏ cho xã hội. Lý do là gì?
Nghiên cứu tâm lý xã hội đã phát hiện ra rằng tin đồn đòi hỏi hai điều kiện cơ bản: tầm quan trọng của sự kiện và tính mơ hồ của thông tin. Cái gọi là “người ta lấy lương thực làm đầu”, xét theo tính chất của nhập khẩu thực phẩm, đối với người dân, tầm quan trọng của an toàn thực phẩm là điều hiển nhiên. Dưới sự chú ý cao, mọi người sẽ khởi xướng một cơ chế lựa chọn nhằm tránh những bất lợi. Nếu thông tin về ATTP đầy đủ, rõ ràng, mang lại kết quả khả quan thì chắc chắn người dân sẽ có những hành động tích cực; và nếu thông tin không đầy đủ và *không có tổ chức, mọi người không thể làm sáng tỏ sự thật của vụ việc dựa trên kiến thức hiện có thì họ dễ xúc động. Lựa chọn đầu tiên được đưa ra là tránh né. Sở dĩ loại tâm lý phi lý này không bao giờ thiếu trong lịch sử nhân loại là vì nó là bản năng lựa chọn của con người, nhất là khi người ta tin rằng cái giá phải trả của tin đồn còn nhiều hơn những hậu quả khó tin (có thể xảy ra). Khi nó nhỏ hơn nhiều, mọi người có xu hướng chọn cái trước.
Một báo cáo nghiên cứu đặc biệt của viện nghiên cứu nổi tiếng Nielsen Network về kiến thức, hành vi và nhu cầu về an toàn thực phẩm cho thấy mức độ quan tâm của công chúng đến an toàn thực phẩm đã lên tới 93,83% nhưng mức hiểu biết của họ về thông tin khoa học an toàn thực phẩm chỉ đạt 47,73%. Mâu thuẫn giữa nhu cầu thông tin mạnh mẽ và thiếu nhận thức khoa học tạo điều kiện cho việc tạo ra và lan truyền tin đồn. Người dân thiếu khả năng phân biệt và họ không thể dễ dàng có được thông tin chính thống liên quan. Trong trường hợp này, họ sẽ chọn “tin vào chính mình”. Điều này dễ bị lợi dụng bởi những người có mục đích không trong sạch. Chúng nắm bắt được những điểm yếu mà mọi người có xu hướng “tin tưởng” và có thể dễ dàng tạo ra tin đồn chỉ bằng cách tạo ra một số tài liệu.
* Phân tích cho rằng tin đồn về an toàn thực phẩm thường có ba đặc điểm trong quá trình truyền thông: một là dán nhãn. Các câu tục ngữ thường mang những nhãn hiệu như "gây ung thư", "độc hại" và "có hại", tạo ra sự kích thích mạnh mẽ bằng những lời lẽ gây hoang mang và thu hút sự chú ý của cư dân mạng. Trong mười trường hợp tin đồn về an toàn thực phẩm hàng đầu năm 2018, “Cà phê Starbucks có chất gây ung thư”, “món tỏi hầm có chất gây ung thư”, “kali ferrocyanide trong muối có độc”, đó là trường hợp kinh điển; thứ hai là hình dung. Tin đồn có xu hướng sử dụng một số phương tiện biểu đạt bằng đồ họa và hình ảnh để theo đuổi hiệu ứng thực tế là "có hình ảnh và sự thật". Những tin đồn trong top 10 hầu hết đều ở dạng video nhỏ; thứ ba là xã hội hóa. Các nền tảng truyền thông xã hội thường được sử dụng như WeChat và Weibo đã trở thành kênh chính để lan truyền tin đồn, đặc biệt là vòng kết nối bạn bè thân thiết trên WeChat, vốn đã trở thành nơi sinh sôi của tin đồn. Theo dữ liệu được báo cáo trong bài báo đầu tiên, 69% tin đồn về thực phẩm trong năm 2018 được truyền qua WeChat và 15% được truyền qua Weibo.
Người ta có câu: tin đồn thường chỉ cách sự thật 1 mét. Nó có nghĩa là tin đồn có khả năng gần với sự thật. Trong khoảng cách ngắn ngủi “1 mét” này, dường như luôn có một bức tường cao vô hình không thể vượt qua. Bức tường cao này được xây dựng vì thông tin kém. Chúng tôi đã thấy rằng bất cứ khi nào tin đồn xuất hiện, thông tin chính thức có thẩm quyền thường bị chậm lại một thời gian. Khoảng thời gian trễ này đang tạo cơ hội cho tin đồn lan truyền nhanh chóng, để họ có thể nhanh chóng hoàn thành công việc ngăn chặn sự thật từ những bức tường cao. Rõ ràng, về cơ bản cần phải kiểm soát tin đồn, để người dân không tin vào tin đồn. * Mấu chốt là dỡ bỏ những bức tường cao ngăn cản thông tin, để những thông tin khoa học, chính xác, xác thực được phổ biến một cách rõ ràng.
Tin đồn dừng lại ở người khôn ngoan. Công việc “ngăn chặn” thực chất là mở kênh thông tin và đưa ra những thông tin xác thực. Vậy ai có thể là “người khôn ngoan”? Đầu tiên là cơ quan chính phủ có liên quan. Điều này đòi hỏi phải tăng cường giám sát, công bố kịp thời các thông tin chính thống về an toàn thực phẩm và nâng cao niềm tin của công chúng. Ngoài ra, * học giả cần đứng ở tuyến đầu của khoa học, truyền đạt kiến thức đúng đắn một cách dễ hiểu, xóa bỏ điểm mù khoa học; cần các phương tiện truyền thông có thái độ chuyên nghiệp và có trách nhiệm, đưa tin khách quan, công bằng về sự thật và sự thật về an toàn thực phẩm, không kiêu ngạo, không tung tin đồn khuếch đại; cần các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm ngặt điểm mấu chốt về an toàn thực phẩm, quản lý liêm chính, nghiêm túc thực hiện trách nhiệm về an toàn thực phẩm và chịu trách nhiệm xã hội về khoa học an toàn thực phẩm. Chỉ bằng cách kết hợp những khía cạnh này, chúng ta mới có thể xóa bỏ những tin đồn về an toàn thực phẩm từ nguồn.
